Xoel agarrou a corda con forza e tirou por
ela axudado das dúas mans. O caldeiro de auga da que pendía abaneaba no fondo
do pozo dun carón ao outro. A roldana, medio oxidada, chiaba polo peso e o
rozar da corda.
—Xoel... —dixo Adolfo. Chamaba polo
seu neto mentres se apoiaba na porta da entrada da casa. O son da súa voz era
un fío case imperceptible. A duras penas podía camiñar, por iso, se desprazaba de
maneira pausada, arrastrando as plantas
dos pés.
Adolfo era un ancián de case setenta anos.
Os anos desgastáranlle o corpo, e ao final o tempo, máis que unha axuda, acaba
por se converter nunha molesta carga. Carga que Adolfo mostraba no seu corpo encurvado
e débil. Tiña a pel pálida e fláccida que non era tan propia nun ancián da súa
idade, e pola que tamén lle percorrían diversas manchas escuras por todo o
corpo. A súa face era unha imaxe de dor e cansazo constante. Cada movemento que
facía era un suplicio para el. A idade tiña parte da culpa, pero o resto
correspondía a unha estraña enfermidade que o fora deteriorando co tempo e da que
non se coñecía cura ningunha. Adolfo, máis que un home, máis que un ancián,
parecía unha carcasa de peles tirantes e fláccidas colgadas sobre ósos, como se
se tratase dun espantallo deseñado para escorrentar á xente.
Seu neto, Xoel, a duras penas o
escoitou, pero decatouse. Aproximouse con velocidade a piques de tirar co
caldeiro que tiña na man.
—Avó! Que fai fóra da casa? —exclamou,
non sabía exactamente se animado por velo de pé despois de tanto tempo ou por medo
a que caese e se mancase—. Inda vai caer, sabe que necesita descansar —rifoulle,
molesto. De todos os xeitos era como se falase so, a ollada de Adolfo era de
ausencia plena. O corpo estaba presente, pero a mente vagaba noutro lugar. Parecía
un invidente que apenas prestaba atención aos sons, mentres ollaba ao horizonte
da nada.
Estaba sorprendido de que fose capaz
de levantarse da cama polo seu propio pé, e xa non digamos do feito de poder
falar. Cando fora a última vez que articulara palabra? Había bastante tempo
diso, xa que por norma xeral sempre estaba prostrado na cama, coma un vexetal.
Mentres agarraba a Adolfo das mans
para o encamiñar, o can de Xoel, Cuxo, ollábaos cunha mirada atenta mentres
ladeaba a cabeza. Cuxo era un can de palleiro de mediana estatura e
intelixente. Era de cor areosa, agás na parte da fronte que era máis escura, e
o ventre, totalmente branco.
Conduciu o seu avó á habitación,
sentouno na cama e axudouno a se deitar. Aínda para estar tan delgado, era
difícil movelo, xa que el non colaboraba en ningún momento. Xa deitado e tapado
volveu á súa posición de costume, ollos pechados e respiración lenta. Xoel saíu
de novo a fóra, colleu o caldeiro de auga preto do pozo para regar as plantas. Se
detivo un intre mirándoas. Xuraría que había uns días, non estaban tan murchas.
Era consciente de que había xa bastante que non as regaba e mesmo para estaren
entrando no outono, tiveran un mes moi seco e as plantas necesitaban algo máis
de auga que o resto. Xa llo aconsellara o mercador de Xarros ao que llas mercara,
pero nunca pensou que sería tan esaxerado. Encolleuse de ombreiros e regounas
baixo o atento ollar de Cuxo.
Xoel era un mozo de vinte e catro
anos. Vestía un pantalón marrón remendado nun xeonllo e unha camisa de liño
branca desgastada. Tiña o cabelo
acastañado, case negro e os ollos eran tamén dun castaño escuro cunha ollada
afable, tranquila e en paz, aínda que desde había tempo estivera pasando un
calvario.
Comezaban a entrar nos meses de outono,
que xa de por si eran bastante longos, pero os de inverno, eternos. Aínda que
era bastante cedo, xa comezaba a anoitecer e a se levantar un vento frío e
ameazador que asubiaba contra as rochas e ventás que daban forma á casa. Estaba
construída por pedras de distintos tamaños, asentadas e niveladas sobre elas, unidas
por un barro, que unha vez seco, lles daba maior consistencia. A porta
principal estaba feita con táboas de madeira que aínda ben postas entre elas,
deixaban entrever claridade. Pero non era unha porta fixa, estaba dividida polo
centro de maneira horizontal e pechábase por dentro con dous longos traveseiros
de ferro que encaixaban en buratos na pedra. Se chamaba alguén, só era
necesario abrir a parte superior e a inferior quedaría pechada. Era unha
maneira de se protexeren contra ladróns e descoñecidos con malas intencións.
Non era a protección perfecta, pero correndo os tempos que corrían, toda axuda
era benvida.
Anoiteceu. Esa noite era unha noite
pechada, sen restos de luar nin luz ningunha. Esa noite, era unha noite
distinta. Xoel sabíao e temíao. Era unha desas noites que tanto o amargaba e
lle recordaba o so e o baleiro que se sentía. Sen cariño. Sen consellos. Sen
afecto. Sen nada. Adolfo descansaba na habitación. Por norma xeral, durmía
entre respiracións normais, aínda que de vez en cando bufaba. Mentres eses sons
non chegasen a ser preocupantes como noutras ocasións, nos que os xemidos daban
lugar a estertores de tose violenta, que parecía indicar que ese era o seu último
sono na terra dos vivos.
Pero hoxe non era unha noite desas.
Xoel acendera un candil sobre a mesa
e servírase caldo dunha pota marrón. Ían comer só iso durante unha boa tempada,
xa que tiña que escatimar en gastos, e o caldo, tiña fama de aguantar mellor a
podremia comparado con outras comidas, aínda así, tampouco sería a primeira vez
que comería algo en mal estado, implorando a Théned para que non lle sentase
mal. Ou iso, ou pasar fame.
Estaba absorto contando coroas de cobre
sobre a mesa. Todos os seus aforros. E en realidade non eran nada, trinta
coroas gareanas de cobre.
«Dentro duns días van vir coller o décimo.
—Suspirou—. Gasto demasiado diñeiro nos emplastos do avó —mirou para a porta
entreaberta da habitación, alí onde se oía respirar a Adolfo— oxalá mellorase.
Polo menos unha mísera melloría, pero nada». —Cavilou agarrando os cobres con
furia nun puñado mentres miraba con fixeza unha das moedas da mesa onde
resaltaba a maza de prata dos Breogán. Pola outra cara, atopábase o dragón, o Kafang.
«E que se supón que raio imos comer. O
novo emplasto do avó estase a acabar e hai que mercar un». —Suspirou e fundiu a
cara entre as mans, pensativo e preocupado. Notou como lle tocaban unha perna. Baixou
a mirada e viu que era Cuxo.
—Ei rapaz. —Forzouse a sorrir—. Queres
comer algo?
—Guau!
—Ladrou o can meneando o rabo con maior velocidade. Xoel levantou, colleu o prato
do chan e reencheullo. Deulle uns pequenos toques na cabeza coa man mentres volvía
devorar a comida.
—Amooodo, amooodo. Vas estoupar —sorriu.
Sentou de novo onda a mesa e seguiu coas
contas.
«Mañá teño que ir á canteira. É media
coroa de cobre, pero mellor que nada. Ademais pasado mañá comeza a romaría de Fontelo
e hai mercado. Podo ir vender algunhas verduras e repolos da horta, o resto
teño que gardalo para o décimo. Tamén hai algo de leite de Pinta, xa que ultimamente
está producindo abondo. —Tamborilou, absorto, cos dedos sobre a madeira da
mesa—. Se as vendas van ben, pode ser que quite uns cantos cobres máis para
mercar o emplasto». —Cavilaba mentres miraba as moedas ensimesmado. Esta última
reflexión convenceuno e continuou coa cea. Á esquerda e na habitación de Adolfo
oíu tusir con forza e acompañado dun estertor grimoso. Para a súa tranquilidade,
os sons amainaron.
Mirou a pota de caldo mediada.
«Oxalá estivésedes aquí para degustalo».
—Pensou, engurrando o aceno mentres cavilaba nos seus defuntos pais. Como os
botaba de menos. Escoitar as reprimendas constantes de súa nai e os chistes de
seu pai. Había máis de dous anos que morreran, pero era imposible esquecelos.
As súas mañás estaban repletas de traballo e preocupacións, e as noites de
bágoas, recordos e baleiro. Ese baleiro de sentimentos que nunca máis podería volver
recuperar. Oxalá tivese a alguén con quen discutir ou de quen escoitar
reprimendas. Alguén a quen abrazar e chorar. Alguén con quen rir. Pero eles
fóranse, e para non volveren. Todo aconteceu nun día como outro calquera, no
que volvían do mercado de Xarros. Un pescador alarmou a aldea e chamou á garda
de Sabarde. Xoel decatouse por veciños que acudiron na súa procura á casa. Estaba
horrorizado, pero no fondo non daba creto. Para a súa desgraza, decatouse de
que era certo cando viu como os seus corpos descansaban na ribeira do río, sen
signos de violencia, agás algunha que outra mazadura. Parecían durmir en paz. Segundo
relataron os gardas que estudaron o acontecido, dixeron que se precipitaran pola
carricova desde a curva do camiño principal que unía Sabarde con Xarros. Os
corpos estaban flotando no río xunto ao carromato esnaquizado e un cabalo
morto. Caeran pola noite, xa que cando atoparon os cadáveres presentaban un rigor mortis en estado avanzado, e isto acontecía
sobre as doce horas despois da morte. Segundo indicaban os gardas, puideron
precipitarse pola carricova, xa que a noite anterior fora unha noite de néboa
moi mesta. Tanto que apenas se vía a dous metros de distancia. Non lles debeu
dar tempo a reaccionar e cando se decataron do perigo, xa era demasiado tarde.
Esa era unha noite igual, de soidade, como
tantas outras foran antes. O último familiar vivo de Xoel estaba encamado e esperando
con agonía á morte. Que ía ser del.
—Merda! —berrou, iracundo, estampando a
culler coa que ceaba contra a porta principal. Negou coa cabeza, nervioso
mentres lle tremía a man polos nervios. Xa non podía máis, non se contivo e rompeu
a chorar fundindo a cara nas mans—. Merda, merda, merda! —repetiu golpeando o
puño con rabia contra a mesa e algunhas moedas caeron ao chan tintinando.
«Non estou preparado para isto.
Necesítovos. Eu so... eu so non podo. —Xemeu de dor—. Todo isto me ven moi
grande. Non podo máis».
Cuxo aproximouse a el e empolicóuselle
nas pernas coas patas. Quería chamar a súa atención. Conseguiuno.
—Tranquilo rapaz —sorriulle ao velo.
Tiña a cara enchoupada en bágoas—. Estou ben. —Acariñoulle a cabeza.
—Guau!
—O can ladrou e ensinou a lingua como se fose nun día de calor. Asemellaba ledo
e moveuse en círculos coma un tolo, como se quixese collerse o rabo. Parou e
volveu abrir a boca mirando para Xoel. Volveu a xirar de novo. Quería facelo
sorrir, e ao final conseguiuno.
—Anda, para. Que te vas marear —sorriu—.
Moitas grazas Cuxo. —Agachouse e abrazouno. Despois mirouno con fixeza,
colléndose a cabeza con delicadeza entre as mans—. Es o único que me queda. —O
can mirábao con atención como se entendese o que lle dicía e lambeulle a cara. Xoel
sorriulle, acaricioulle a cabeza e levantou—. Ata mañá rapaz. —Dirixiuse á
habitación para descansar xa que ao día seguinte tiña que madrugar para ir á
canteira.
Xoel levantouse e lavou a cara nun
caldeiro. A auga estaba moi fría, maldiciu, pero agradeceuno con desgana, xa
que lle despexara a somnolencia case por completo. Entrou na casa e colleu pan
reseso para xantar. Partiuno en anacos e botounos en leite nunha cunca grande. Ao
rematar, saíu e pechou a porta con Cuxo dentro. Non o entusiasmaba a idea de
deixar so a Adolfo, pero era necesario que fose á canteira, xa que tiña que
gañar máis cartos. Camiñou ata a parte de atrás da casa onde estaba a corte.
Nada máis entrar, Pinta e Bravo bruaron nada máis velo. Pinta era unha vaca
leiteira cor branca con pintas negras das que lle proviña o nome e Bravo era un
touro negro e grande. Aínda que o alcumaran así, non lle facía honra ao nome, xa
que era moi manso. Xoel dirixiuse cara Lela para enselala. Era unha besta gris,
forte e dócil. Sabía que grazas a ela chegaría en pouco tempo á canteira.
Saíron ao trote do lugar xa que non tiñan
présa. A canteira estaba dirección Fontelo, a uns seis quilómetros de Sabarde. Aproveitou
a brisa da mañá para saír do camiño principal de carros e fixo subir a Lela
pola ladeira dun outeiro. Chegou á parte máis alta e gozou das vistas que
regalaba o panorama. O aire era fresco, cun recendo a piñeiro, sentiu como o
vento desa mañá de outono lle rozaba cada centímetro da pel, agarimándoa, refrescándoa. Inspirou aquel aire fresco e puro. Sentiuse
novo, remocicado. Nese intre non existían as preocupacións nin os malestares do
mundo. Só estaban el e esa sensación, paz plena por un minuto. Lela tamén
parecía que gozaba con que o vento lle remexese as crinas. Ao final, tiveron
que abandonar a paz, para volveren ao amargor da rutina do día a día. Pero non
lle importaba, atopábase máis animado, como se esa sensación o cargase de
enerxía.
—Vamos Lela! —Esporeou a besta, riseiro.
Lela baixou o carón do outeiro ao galope e entraron de novo no camiño
principal.
Chegaron á canteira. Lela como a boa besta
que era, apenas estaba cansa e iso que fixeran un bo anaco do traxecto ao
galope. Xoel colleu as rendas e amarrounas a un valado de madeira que
delimitaba o lugar. A besta xa estaba acostumada e sabía a que viña e canto
tería que agardar. Non se mostrou preocupada e púxose a comer herba.
Xoel dirixiuse a unha cabana de madeira. Era
onde se reunían todos os traballadores que acudían para que ao final da xornada
lle pagasen o acordado. A contía consistía nunha mísera media coroa de cobre, a
sabendas dos traballos forzosos que debían executar. Era o que había. Iso,
mellor ca nada.
A canteira pertencía a un dos vasalos de
Paio Coadín —señor de Xarros—, Román
Davesa. Este, como moitos nobres, tamén tiña varios mercados en Sabarde e mesmo
pequenos negocios na cidade de Xarros.
Nada máis entrar, viu como Román miraba
cara ao persoal como de costume. Era un home baixo e regordete. Tiña a cabeza calva,
pero deixaba medrar o cabelo alí por onde aínda lle saía. Vestía de maneira
elegante e pulcra. A maior parte das veces sempre fretaba as mans, falase ou
estivese calado. Xoel tamén viu varios coñecidos de Sabarde. Ao lonxe e de
costas, distinguiu alguén que lle resultaba moi coñecido cando viraba a cabeza
e amosaba o perfil dunha barba negra e mesta. Mais había moita xente e non podía
ver con claridade de quen se trataba.
Román paseouse pola estancia mirando á
xente, inquisitivo e prepotente como de costume. Analizaba cada persoa con
miradas críticas.
—Xa estades todos? —Fixo unha pausa—. Así
que estes sodes os que ides traballar hoxe? Uhmm...
—fretou as mans—. Moita cara nova. —Endereitouse e levantou máis a voz—. Xa
sabedes como funciona isto, e os novos que non saibades, preguntádelles aos
vosos compañeiros máis veteranos. Nin se vos ocorra dirixirvos a min nin molestarme
—explicou, ameazándoos—. Ao final do día pagarásevos cunha media coroa de
cobre. —As caras de decepción que puxeron os novos non lle pasou desapercibida—.
Xusto o acordado —aclaroulles, poñendo a ollada neles e formando unha liña cos
beizos—. Quen non estea conforme, xa sabe onde está a porta. —Sinalou a do
fondo da estancia—. Non obrigo ninguén a estar aquí. —Houbo un silencio pesado
no lugar. Ninguén se moveu nin replicou nada—. Logo, os que quedades, sodes
meus ata o final do día. Veña! A traballar! Fóra de aquí! —exclamou aplaudindo
varias veces rápido.
Saíron da cabana e dirixíronse a onde se
extraía a rocha. Era un xacemento ao carón dunha montaña, totalmente de pedra e
sen ningún rastro de árbore ata o cume. Na canteira extraían a pedra e a carrexábana
aos carromatos para que os levasen ás vilas e cidades. Antes, moita desa
mercadoría ía cara Xarros para a construción de algúns pazos, pero xa había
tempo que non se facían grandes pedidos. Agora a maior parte ían para Maza de
Prata e Arrotrebas.
Xoel como outras veces, colleu a picaraña.
Era un traballo duro, picar na pedra para rompela e que outros a transportasen.
Nalgunhas ocasións collían marras con cuñas metálicas e cravábanas nas grandes lousas
para partilas con maior facilidade. As primeiras veces que Xoel traballara alí,
pensou en morrer polo cansazo. Pero co tempo fóiselle endurecendo e
fortalecendo o corpo. Non tiña un corpo coma un ferreiro de trinta anos, pero a
forza que gañara con eses traballos forzosos facíase notar. En realidade o
labor de picar a pedra era dificultoso e canso, porén implicaba menor
responsabilidade ca carrexar. Non era o primeiro que entre a dor e o cansazo, lle
caía a carreta chea e tiña que marchar coas mans baleiras aínda tendo case a
xornada rematada. Como o vise Román, de seguro que había problemas. Ás veces con isto, as miradas eran conflitivas, xa que
tamén se xogaban a media coroa os compañeiros que o axudaban nese momento. Non
era a primeira vez que habían liortas entre os traballadores porque perderan os
cartos da xornada e Román tivera que mobilizar algúns dos seus gardas para
separalos e levalos fóra do lugar. Por iso Xoel prefería ese traballo a gañarse
futuros inimigos. Só tiña que preocuparse de romper e aguantar a presión todo o
día.
Ao cabo dunhas horas de traballo sen
descanso, xa lle comezaban a doer as mans, os brazos formigábanlle e as costas
de vez en cando dábanlle un lategazo que o facía maldicir. A suor percorríalle a
cara coma unha riada, metíaselle nos ollos, proéndolle. Intentaba secar esa
parte co dorso da man, para descubrir que tamén estaba totalmente suado. Era un
martirio que conforme pasaba o tempo, a agonía era maior. Pensara que sería un día
de traballo máis agradable, con brisas frescas que lle secasen a suor e refrescasen
a pel. Pero ás dúas horas de comezar, o ceo despexouse, e o que asemellaba un
bo día para traballar converteuse nun amoladura.
«Vaia merda de día». —Pensou, mentres lle
daba un golpe a unha pedra coa picaraña. As cellas a duras penas podían conter tal
cantidade de suor polo cal lle empapaba a cara e caíalle a gotas gordas polo
nariz. Tiña que parar de picar e limparse co antebrazo, porque era un proído
insoportable. As camisetas de liño voaron aos trinta minutos de saír o sol.
Había que loitar contra aquela calor dalgunha maneira, pero aínda así, daban
gañas de arrincarse a pel a tiras como se fose unha camiseta máis con tal de
gañar algo de fresco, xa que un case notaba ata como se cociñaba ao sol. Era
tal a ferocidade coa que traballaban que o ar cheiraba a suor e a po,
acompañado dos sons das picadas, xemidos cansos ou de dor que indicaban que
algúns xa estaban chegaban ao limite das forzas.
Xoel seguiu picando de maneira constante,
intentando ignorar o canso que se sentía pola calor e como se lle secaba a
lingua no padal.
«Vamos, aguanta, cada vez queda menos».
De todos os xeitos, dentro do mal, estaba
sendo un día tranquilo xa que aínda non oíra os berros de Román cara a ninguén.
Aínda que non tivese nada que recriminar, sempre se conformaba con humillalos,
como se lles pertencese. Ese día escudriñaba aos traballadores de vez en cando,
mais non dicía nada e volvía para a cabana.
Seguiu picando e notaba como as mans lle
vibraban ao bater o ferro contra a rocha. Sentía que lle comezaban a
fraquearlle as forzas, porque notaba como lle pesaban os brazos, estáballe
custando ata levantar a picaraña. Detívose un chisco ao non ver a Román preto e
seguiu. Ás veces golpeaba con menos forza, pero recuperábase e volvía cargar de
con golpes máis pesados. A rocha acompañábao, ruxía e arreguizábase de tal
maneira que parecía que sentía como vibraba baixo os pés con cada golpe. A suor
continuáballe caendo imparable e os ollos proíanlle con maior intensidade, xa
ata o intre de nubrárselle a vista. Detívose. Aproveitou para respirar e gañar
forzas. Limpou os ollos pasando os dedos por eles, fretándoos para ver se
recobraba algo a visión.
—Eh, ti! Rapaz! Que fas parado?! Segue
traballando!
Sobresaltouse cando viu achegarse cara el
a Román cunha ollada perigosa e camiñando coma un polo.
Xoel intentou ignoralo e seguiu golpeando
con máis forza, como se non viñese a conto. Aínda lle proían os ollos, pero
estaba nervioso, xa que escoitou como chegara xunto a el con pasos curtos e
pesados.
—Rapaz! Falo contigo!
El virou.
—Si, meu señor —dixo, cun fío de voz.
—Estiven mirándote un bo anaco e non fas
máis que vaguear! Traballa!
—berrou
Román. Os traballadores miraban de esguello pero sen pararse. Xoel sentía o
desexo de replicar, mesmo de berrar. Pero era incapaz xa que necesitaba os
cartos.
—Síntoo meu señor. Non volverá acontecer —contestou
mirando ao chan.
«Por favor, vaite. Esquéceo. Non me deixes
sen o diñeiro».
—Fala máis alto! Non te oio! —Polo visto
Román gozaba coa submisión, e dentro dela, nunca se conformaba. Necesitaba
degradar á persoa ata o mínimo do seu ser. Sempre buscaba unha escusa coa que
poder gritarlles aos traballadores, e con Xoel sempre a atopaba.
—Síntoo señor! —contestou, pero o que lle
saíra fora máis ben un salaio ao borde das bágoas. Era todo por mor daquela
mestura entre presión, conformidade e a submisión que tiña que sufrir para
gañar o diñeiro. Necesitábao demasiado, máis que ata o seu propio orgullo. Nese
momento só podía pensar en seu avó, doente.
Xoel notou como lle vibraban os pés. O
chan tremía.
—Traballaras! Xa vos... —interrompeuse de maneira repentina e Xoel viu como Román bateu no medio dun ruxido de rochas desaparecendo diante dos seus ollos. Algo ía mal. Deseguido, perdeu o equilibrio notando como o chan se afundía e acompañouno caendo ao baleiro e perdéndose na escuridade.